Van ziekte naar gezondheid

In plaats van de vraag “Hoe ontstaat ziekte?” stelt de salutogenese de vraag: “Wat houdt ons gezond?” Deze benadering focust niet op pathologie (pathogenese), maar op de factoren die bijdragen aan welzijn, vitaliteit en kwaliteit van leven.

Genetica en omgeving

Hoewel onze genen een rol spelen in onze gezondheid, bepaalt vooral de omgeving (95-98%) of die genen ook tot ziekte leiden. Dit wordt epigenetica genoemd. Denk aan hoe voeding in een bijenvolk bepaalt of een vrouwtjesbij een koningin of een werkbij wordt. Ook bij mensen speelt voeding, leefstijl en omgeving een cruciale rol, zelfs bij genetisch identieke personen zoals eeneiige tweelingen.

De mismatch met onze leefomgeving

Historische context

Ons lichaam is geëvolueerd voor een leven als jager-verzamelaar. Pas de laatste eeuwen – sinds de industriële en digitale revolutie – leven we in een omgeving vol comfort, bewerkt voedsel, weinig beweging en veel mentale prikkels. Deze mismatch vormt de basis voor veel chronische gezondheidsproblemen.

Het stresssysteem: overlevingsmodus in overdrive

Ons stresssysteem reageert op bedreiging via twee fasen:

1. Eerste golf – acute stressreactie via adrenaline.
   
   

2. Tweede golf – langdurige stressreactie via de HPA-as en cortisolproductie.

Hoewel dit systeem bedoeld is voor acute gevaren, activeren we het tegenwoordig door mentale stress (hypotheek, werkdruk). Langdurige stress leidt tot verstoorde stofwisseling, leaky gut, spierafbraak, verhoogde bloedsuikerspiegel en zelfs een krimpende hippocampus (het breinonderdeel dat stress afremt).

Chronische stress activeert ook het immuunsysteem en leidt tot laaggradige ontsteking, de basis voor veel westerse ziekten zoals diabetes, hartziekten, auto-immuunziekten en depressie.

Het immuunsysteem en het microbioom

Het microbioom – het geheel van bacteriën, virussen en schimmels in ons lichaam – is essentieel voor onze gezondheid. Het traint ons immuunsysteem en beïnvloedt zelfs onze stemming via serotonineproductie. Een rijk microbioom krijg je via natuurlijke voeding, contact met dieren en natuur, en minder hygiënische perfectie.

Beweging: ontstekingsremmend en natuurlijk

Beweging is een oeroude vriend van het lichaam. Te lang stilzitten activeert het stresssysteem; regelmatig bewegen remt ontsteking en ondersteunt het immuunsysteem. Belangrijk:

• Niet alleen sporten, maar ook dagelijkse beweegmomenten (lopen, hurken).
  
  

• Beweeg vóór het eten: stimuleert vetverbranding en verlaagt ontstekingsreacties.
  
  

• Activeer het evenwichtsorgaan (bijv. wandelen op oneffen terrein).

NASA toonde aan dat astronauten na langdurige inactiviteit soms niet meer konden lopen – beweging is dus essentieel voor fysiologische functies.

Voeding: bouwstof en boodschap

Wat eten we?

Onze voeding is drastisch veranderd. Bewerkt voedsel, rijk aan suiker, vet en zout, is een evolutionaire onbekendheid. Dit triggert het stresssysteem en veroorzaakt ontstekingen. Belangrijk:

• Eet onbewerkt: geen streepjescodes.
  
  

• Voed het microbioom: planten, kruiden, vezels (minstens 100 soorten/week).
  
  

• Mijd granen en gluten bij darmklachten of auto-immuunproblemen.
  
  

• Biologisch eten is rijker aan micro-organismen en gezonder voor de darmflora.

Hoe en wanneer eten we?

Elke maaltijd triggert een ontstekingsreactie (Post Prandial Inflammatory Response). Risicofactoren:

• Veel eetmomenten per dag
  
  

• Calorierijke of vetrijke maaltijden
  
  

• Suikerrijke dranken
  
  

• Laat op de avond eten

Intermittent fasting (minimaal 13 uur niet eten) geeft het lichaam tijd om te herstellen. Eet max. 3x per dag en eet met aandacht.

Psycho-sociale stress en zingeving

Mensen zijn vaak met hun gedachten in het verleden of de toekomst, wat stress verhoogt. Tips om stress te verlagen:

• Breng je aandacht naar je zintuigen of ademhaling.
  
  

• Verlengen van de uitademing werkt kalmerend.
  
  

• Dankbaarheidsoefeningen verhogen oxytocine en verminderen stress.

Zingeving is een krachtige bron van gezondheid. Wat geeft je energie? Wat is je unieke bijdrage aan de wereld? Richt je leven in op basis van je interne kompas.

Gezondheidsdimensies en herstel

Gezondheid is meer dan symptoomvrij zijn. Het gaat om:

• Metabole flexibiliteit: schakelen tussen vet- en suikerverbranding.
  
  

• Immunologische flexibiliteit: snel en krachtig ziek kunnen zijn en herstellen.
  
  

• Psychologische flexibiliteit: omgaan met diverse situaties en stressoren.

Verandering in één dimensie heeft invloed op de andere. Wie werkt aan voeding, beweging of mindset, beïnvloedt zijn hele gezondheidssysteem.

Slotgedachte

Ziekte ontstaat vaak vanuit een tekort aan herstel, beweging, verbinding, natuur en onbewerkte voeding. Door weer af te stemmen op onze evolutionaire behoeften – onze ‘oude vrienden’ – versterken we ons zelfherstellend vermogen.

"We kunnen de wereld pas genezen als we weer gaan luisteren naar wat het lichaam en de aarde ons vertellen." – Thich Nhat Hanh